“Svugdje stranci – Foreigners Everywhere – Stranieri ovunque” – 60. međunarodni Bijenale umjetnosti u Veneciji

Tekst i fotografije Boris BOGUNOVIĆ i Gracijela BENČIĆ

08.05.2024.

Pojam stran­ca slo­je­vit je i višez­na­čan, a Svugdje stran­ci zna­ko­vit je naziv 60. Međunarodnog Bijenala umjet­nos­ti koji je u vje­tro­vi­toj i pro­hlad­noj Veneciji služ­be­no otvo­ren 20. trav­nja, a potra­jat će sve do 24. stu­de­nog ove godine.

Claire Fontaine, Stranieri ovunque, (2004−2024), Arsenale, Venezia.

 

Ovaj nas­lov izvu­čen je iz seri­je rado­va koje je 2004. zapo­čeo tali­jan­sko-bri­tan­ski umjet­nič­ki duo Claire Fontaine. Njihovi rado­vi sas­to­je se od neo­n­skih ins­ta­la­ci­ja u raz­li­či­tim boja­ma koje na većem bro­ju jezi­ka pri­ka­zu­ju iste rije­či i tako pro­ni­ču u nova zna­če­nja i iskus­tva kako bi istak­li da sva­ki od nas može biti ili je bio stran nečem ili nekom u poje­di­nom tre­nut­ku svog živo­ta. Sama pak fra­za dola­zi od isto­ime­nog torin­skog anar­his­tič­kog kolek­ti­va koji se borio pro­tiv rasiz­ma i kse­no­fo­bi­je počet­kom 2000-ih.

Nil Yalter, Exile is a Hard Job (1997−2024), Giardini, Cental Pavilion

 

Ovaj izraz, kako objaš­nja­va bra­zil­ski kus­tos Adriano Pedrosa, umjet­nič­ki rav­na­telj 60. Bijenala, “…ima neko­li­ko zna­če­nja. Prije sve­ga, kamo god da ide­te i gdje god da se nala­zi­te uvi­jek ćete naići na stran­ce – oni/mi smo posvu­da. Drugo, da bez obzi­ra gdje se nađe­te, uvi­jek ste istin­ski, a dubo­ko u sebi stra­nac.“ Osim toga, može se reći da je stra­nac onaj koji dola­zi iz dru­ge kul­tu­re, koji ima dru­ga­či­ji moral ili svje­to­na­zo­re, stra­nac je ukrat­ko: dru­gi i drugačiji!

Pablo Delano, The Museum of the Old Colony (2024), Giardini, Central Pavilion

 

Prema rječ­ni­ku, pri­mar­no zna­če­nje rije­či queer je stra­no ili čud­no, a bije­nal­na sre­diš­nja izlož­ba otvo­re­na je upra­vo za umjet­nič­ku pro­duk­ci­ju queer umjet­ni­ka, koji se kre­ću unu­tar raz­li­či­tih sek­su­al­nos­ti i spo­lo­va, čes­to pro­go­nje­ni ili zabra­nje­ni. Osim njih pri­sut­ni su umjet­ni­ci aut­saj­de­ri koji se nala­zi na mar­gi­na­ma svi­je­ta umjet­nos­ti, a tako­đer u veli­kom bro­ju naila­zi­mo na tra­di­cij­ske ili uro­đe­nič­ke umjet­ni­ce i umjet­ni­ke, koji su čes­to tre­ti­ra­ni kao stran­ci na zem­lji svo­jih pre­da­ka. U sva­kom slu­ča­ju, vid­lji­vo je da umjet­nič­ko stva­ra­laš­tvo tih gru­pa umjet­ni­ka pred­stav­lja glav­ni inte­res na ovom Bijenalu.

Aravani Art Project, Diaspore (2024), Arsenale, Corderie

 

Središnja izlož­ba koja je pos­tav­lje­na dije­lom u Giardinima, a dije­lom u Arsenalu osim toga nas­to­ji pre­is­pi­ta­ti gra­ni­ce i defi­ni­ci­je moder­niz­ma i pred­stav­lja rado­ve više od 330 umjet­ni­ka iz Latinske Amerike, Afrike, Bliskog isto­ka i Azije. Velika veći­na tih umjet­ni­ka nikad nije sudje­lo­va­la na Bijenalu, a kako je riječ o svo­je­vr­s­nom pre­gle­du rado­va nas­ta­lih tije­kom 20. sto­lje­ća tre­ba doda­ti da velik broj pri­sut­nih umjet­ni­ka više nije među živima.

MAHKU (Movimento dos Artistas Huni Kuin), kapewë pukeni (2024), Giardini, Central Pavilion

 

Na ula­zu u Giardine posje­ti­te­lje doče­ku­je monu­men­tal­ni mural na fasa­di Središnjeg pavi­ljo­na kojeg je osli­kao MAHKU kolek­tiv, sku­pi­na autoh­to­nih Huni Kuin umjet­ni­ka iz Brazila. Mural pri­ka­zu­je kapewë puke­ni, pri­ču o puto­va­nju nji­ho­vih pre­da­ka pre­ko Beringovog pro­la­za na leđi­ma ali­ga­to­ra. MAHKU pove­zu­ju vid­lji­ve umjet­nič­ke aspek­te s nevid­lji­vom pri­ro­dom svo­jih vizi­ja, pre­vo­de­ći tra­di­ci­onal­ne domo­ro­dač­ke prak­se u konven­ci­je svi­je­ta umjetnosti.

Yinka Shonibare, Refugee Astronaut VIII (2024), Arsenale, Corderie

 

Astronaut izbje­gli­ca Yinke Shonibare, u sve­mir­skom odi­je­lu i s vre­ćom oskud­nih stva­ri na leđi­ma, pos­tav­ljen je na ula­zu u Arsenale. On je stra­nac u stra­noj zem­lji koji nas pozi­va da ga pra­ti­mo pre­ma slje­de­ćem pros­to­ru u kojem se nala­zi Takapau, veli­ka ins­ta­la­ci­ja od ispre­ple­te­nih tra­ka za učvr­š­ći­va­nje koju je izra­dio Mataaho Collective, sku­pi­na od četi­ri maor­ske žene iz Aotearoa na Novom Zelandu. Ova impre­siv­na i poet­ska ins­ta­la­ci­ja dobi­la je Zlatnog lava za naj­bo­lji rad sre­diš­nje izlož­be. Naziv ozna­ča­va fino tka­nu pros­tir­ku, tra­di­ci­onal­no kori­šte­nu u obre­di­ma, oso­bi­to tije­kom poro­da. Takapau uka­zu­je na tre­nu­tak rođe­nja, ozna­ča­va­ju­ći pri­je­laz izme­đu svje­tla i tame. Instalacija, iz više per­s­pek­ti­va, otkri­va svo­ju zamr­še­nu kons­truk­ci­ju među­igrom svje­tla i sje­na na tka­nim uzor­ci­ma nude­ći mul­ti­sen­zor­no iskustvo.

Mataaho Collective, takapau (2024), Arsenale, Corderie

 

Sabelo Mlangeni je juž­no­afrič­ki foto­graf koji skre­će pozor­nost na lje­po­tu, nak­lo­nost, ranji­vost i svje­tov­no na neo­če­ki­va­nim mjes­ti­ma. Uvijek odbi­ja­ju­ći cen­tra­li­zi­ra­ti nasi­lje, on u svom opu­su isti­če queer poje­din­ce u tre­nu­ci­ma pauze, odmo­ra ili uži­va­nja. Da bi se uhva­ti­la tak­va intim­nost, pre­du­vjet je povje­re­nje i bli­skost. Tako, Mlangeni čes­to pro­vo­di duže raz­dob­lje s lju­di­ma koje sni­ma kako bi uhva­tio nji­ho­vu spe­ci­fič­nu auru, ali i šire uni­ver­zal­no iskus­tvo. Njegove foto­gra­fi­je pri­ka­zu­ju ele­gant­ne, prkos­ne, sen­ti­men­tal­ne aspek­te queer živo­ta na mjes­ti­ma koja se čes­to sma­tra­ju prijetećim.

Sabelo Mlangeni, Black Man in Dress (2011), Arsenale, Corderie

 

Idući dalje kroz Arsenale naila­zi se do osam video pro­jek­ci­ja na koji­ma vidi­mo ruke koje iscr­ta­va­ju smjer puto­va­nja po kar­ta­ma Europe i Sjeverne Afrike. Marokanska umjet­ni­ca Bouchra Khalili susre­la je migran­te iz Afrike, Bliskog isto­ka i Južne Azije na željez­nič­kim kolo­dvo­ri­ma diljem Europe i uvje­ri­la ih da opi­šu svo­ja očaj­nič­ka puto­va­nja. Prolazeći nepre­dvi­di­vim puta­nja­ma, zaus­tav­lja­ju­ći se i nas­tav­lja­ju­ći dalje, oni tra­že način pre­živ­lja­va­nja i sigur­nost, ma koli­ko pri­vre­me­nu, a nji­ho­ve pri­če su koli­ko tra­gič­ne toli­ko i dirljive.

Bouchra Khalili, The Mapping Journey Project (2008−2011), Arsenale, Corderie

 

Na Bijenalu je ove godi­ne pri­sut­no sko­ro 90 naci­onal­nih pavi­ljo­na, a Zlatnog lava dobio je abo­ri­đin­ski umjet­nik Archie Moore za izlož­bu u aus­tral­skom pavi­ljo­nu. On je mje­se­ci­ma kre­dom iscr­ta­vao monu­men­tal­no obi­telj­sko sta­blo. Tako je 65.000 godi­na abo­ri­đin­ske povi­jes­ti, iako dije­lom izgub­lje­ne, upi­sa­no na zido­ve i strop pavi­ljo­na. Riječi Kamilaroi i Bigambul jezi­ka pot­vr­đu­ju ini­ci­ja­ti­ve oživ­lja­va­nja domo­ro­dač­kog jezi­ka, dok praz­ni­ne sig­na­li­zi­ra­ju kolo­ni­jal­ne inva­zi­je, masa­kre, boles­ti i rase­lja­va­nje koje pre­ki­da­ju obi­telj­ske veze. Umjetnik koris­ti svo­ju obi­telj­sku povi­jest kako bi sus­tav­ne pro­ble­me uči­nio opip­lji­vim publi­ci, isto­vre­me­no pod­sje­ća­ju­ći da smo svi mi u nekoj dale­koj proš­los­ti rođa­ci. S ovim pro­jek­tom, rekao je, „dovo­dim čla­no­ve obi­te­lji iz proš­los­ti u sadaš­njost i buduć­nost gdje se na njih može gle­da­ti humanije“.

Archie Moore, kith and kin (2024), Giardini, Australia Pavilion

 

Posebno priz­na­nje žiri­ja dobi­la je skul­p­tu­ral­na ins­ta­la­ci­ja Doruntine Kastrati u pavi­ljo­nu Kosova. Njen pro­jekt bavi se iskus­tvi­ma dva­na­est rad­ni­ca tvor­ni­ce raha­tlo­ku­ma u Prizrenu. Dijelom zbog toga što rad­ni­ce svoj posao obav­lja­ju sto­je­ći, goto­vo jed­na tre­ći­na njih pod­vrg­nu­ta je ope­ra­ci­ji zamje­ne kolje­na. Skulpture su obli­ko­va­ne su pre­ma lju­ska­ma raz­li­či­tih ora­šas­tih plo­do­va koji se koris­te kao sas­toj­ci u tim deli­ci­ja­ma. Izrađene od raz­li­či­tih meta­la, one isto­vre­me­no alu­di­ra­ju na kirur­ške implan­ta­te i indus­trij­sku pro­izvod­nju. Nabijena sim­bo­lič­kim zna­če­njem, upu­ću­ju­ći na otu­đe­nje žena iz rad­nič­ke kla­se, ova ins­ta­la­ci­ja oda­je počast tim nara­ti­vi­ma i stva­ra dubo­ke asocijacije.

Doruntina Kastrati, The Echoing Silences of Metal and Skin (2023), Kosovo Pavilion, Venezia

 

Nagovještaji nasi­lja i suko­ba pri­sut­ni su u mno­gim pavi­ljo­ni­ma pa je tako izra­el­ski ostao zatvo­ren jer su nji­ho­va umjet­ni­ca i cije­li tim obja­vi­li da neće izla­ga­ti svo­je rado­ve sve dok se ne vra­te taoci i pos­tig­ne pri­mi­rje u Gazi, a ruski pavi­ljon za raz­li­ku od proš­log puta nije zatvo­ren već je pre­pu­šten za izla­ga­nje Boliviji. Tu je i ins­ta­la­ci­ja u polj­skom pavi­ljo­nu Repeat after Me II, rad ukra­jin­skog kolek­ti­va Open Group koji koris­te­ći kara­oke for­mat pred­stav­lja­ju kolek­tiv­ni por­tret svje­do­ka rata u Ukrajini. Protagonisti dva fil­ma civil­ne su izbje­gli­ce koje opo­na­ša­ju­ći zvu­ko­ve vatre­nog oruž­ja govo­re o ratu, a zatim pozi­va­ju publi­ku da to ponav­lja za nji­ma. To je ono­ma­to­pe­ja puc­nje­va, pro­jek­ti­la, zavi­ja­nja sire­na i eks­plo­zi­ja, s titlo­va­nim tek­s­tu­al­nim opi­som smr­to­nos­nih oruž­ja i pred­stav­lja zvuč­ni zapis rata koji nam izrav­ni svje­do­ci poku­ša­va­ju doča­ra­ti. Sposobnost pre­poz­na­va­nja tih zvu­ko­va mogla im je spa­si­ti živo­te, a mi smo pozva­ni nauči­ti jezik nji­ho­vih iskustava.

Open Group, Repeat after Me II (2022−2024), Poland Pavilion, Giardini

 

Osjećaj teži­ne prov­la­či se i dan­skim pavi­ljo­nom kojem je za ovu pri­li­ku pro­mi­je­nje­no ime u „Kalaallit Nunaat” što se pre­vo­di kao Grenland, a dos­lov­no zna­či „zem­lja lju­di“. U nje­mu se pred­stav­lja izlož­ba gre­nlan­d­skog foto­gra­fa Inuuteqa Storcha pod nazi­vom „Rise of the Sunken Sun“. Njegove foto­gra­fi­je doku­men­ti­ra­ju sva­kod­nev­ni život naro­da Kalaallit na Grenlandu pod utje­ca­jem dan­skog kolo­ni­ja­liz­ma. Izložba zadi­re u kon­cept uklju­či­va­nja u pro­ces deko­lo­ni­ja­li­za­ci­je, nagla­ša­va­ju­ći tež­nju za vid­lji­voš­ću, uz osjet­lji­vu svjes­nost o slo­že­nos­ti­ma naci­onal­nih, kul­tur­nih i osob­nih identiteta.

Inuuteq Storch, Sunset of Forgotten Moments (1940−2000), Danmark Pavilion, Giardini

 

Drugačiji osje­ćaj prev­la­da­va u pavi­ljo­nu Egipta pred kojim su čes­to nas­ta­ja­li duži redo­vi. U nje­mu se pred­stav­lja Wael Shawky s glaz­be­nim fil­mom Drama 1882, koji kao temu uzi­ma godi­nu egi­pat­ske Urabi revo­lu­ci­je pro­tiv impe­ri­jal­ne vla­da­vi­ne. Njegova epska i fas­ci­ni­ra­ju­ća glaz­be­na ins­ce­na­ci­ja pre­obli­ku­je nara­tiv dra­ma­tič­nog sli­je­da doga­đa­ja koji su zapo­če­li tuč­nja­vom u kafi­ću i erup­ti­ra­li u nere­de pri­je no što su Britanci ugu­ši­li pobu­nu i oku­pi­ra­li Egipat. Shawkyjeva pri­po­vi­jest u osam čino­va pod­sjet­nik je na povi­jes­nu, impe­ri­jal­nu ulo­gu Velike Britanije.  Film je izra­van odgo­vor na temu Bijenala i pod­sje­ća nas da su u slu­ča­ju Egipta (ali i dru­gih zema­lja) kolo­ni­za­to­ri zapra­vo oni koji su stran­ci, a ne imigranti.

Wael Shawky, Drama 1882 (2024), Egypht Pavilion, Giardini

 

Zanimljiv je i pavi­ljon Nigerije s izlož­bom pod nazi­vom Nigeria Imaginary koja pro­uča­va pro­ble­ma­tič­nu proš­lost zem­lje i dohva­ća ide­ju iden­ti­te­ta iz etno­graf­ske sigur­nos­ti kroz rado­ve osam umjet­ni­ka iz dijas­po­re. Predstavljajući raz­li­či­te per­s­pek­ti­ve i kons­truk­te ide­ja, sje­ća­nja i nos­tal­gi­je o Nigeriji, oni se koris­te kako bi zamis­li­li Nigeriju u buduć­nos­ti. Ovdje pos­to­ji pra­vi smi­sao kre­ativ­ne domiš­lja­tos­ti, mate­ri­jal­ne slo­že­nos­ti i dija­lo­ga. Izložba istra­žu­je „…ulo­gu veli­kih tre­nu­ta­ka u nige­rij­skoj povi­jes­ti, tre­nut­ke opti­miz­ma, kao i Nigeriju koja živi u našim umo­vi­ma, Nigeriju koja bi mogla biti i koja će tek biti”, kako objaš­nja­va kus­to­si­ca Aindrea Emelife.

Toyin Ojih Odutola, Congregation (2023), Nigeria Pavilion, Venezia

 

Fasada ame­rič­kog pavi­ljo­na pre­kri­ve­na je živo­pis­nim boja­ma i nas­lo­vom izlož­be Jeffreya Gibsona, the spa­ce in which to pla­ce me koji upu­ću­je na stih pje­sme knji­žev­ni­ce iz naro­da Oglala Lakota, Layli Long Soldier, u kojoj ona nagla­ša­va ogra­ni­če­nja i pri­ti­ske koji­ma su domo­ro­dač­ke zajed­ni­ce izlo­že­ne. Gibson je Mississippi Choctaw/Cherokee podri­je­tla i nizom sli­ka i skul­p­tu­ra otkri­va kons­te­la­ci­ju refe­ren­ci koje sežu od tek­s­to­va pje­sa­ma Nine Simone i Tracy Chapman do cita­ta iz usta­va Sjedinjenih Država.

Jeffrey Gibson, the space in which to place me (2024), USA Pavilion, Giardini

 

U sre­di­štu izlož­be­nog pros­to­ra pos­tav­lje­na je bok­sač­ka vre­ća ukra­še­na per­la­ma i ret­kom iz Deklaracije neo­vis­nos­ti: “WE HOLD THESE TRUTHS TO BE SELF EVIDENT”. Svaki dio izlož­be pre­pun je slo­je­va refe­ren­ci, pove­za­nih s poj­mom što zna­či biti “slo­bo­dan”. Gibsonova obil­na upo­ra­ba aps­trak­t­nih geome­trij­skih obli­ka u jar­kim boja­ma suoča­va nas s kro­mo­fo­bi­jom suvre­me­ne umjet­nos­ti. Njegova prak­sa odra­ža­va živo­pis­nu stvar­nost domo­ro­dač­kih zajed­ni­ca u Sjedinjenim Državama, kao oblik kul­tur­ne kri­ti­ke koji se bavi kom­plek­s­nom povi­ješ­ću umjes­to da je briše.

Jeffrey Gibson, the space in which to place me (2024), USA Pavilion, Giardini

 

Gamarra Heshiki, peru­an­ska umjet­ni­ca japan­skog podri­je­tla izlož­bom u špa­njol­skom pavi­ljo­nu stvo­ri­la je impre­si­van opus koji se osla­nja na opsež­no istra­ži­va­nje umjet­nič­kih dje­la koja se čuva­ju u špa­njol­skim muze­ji­ma. Njezine deli­kat­ne kre­aci­je razot­kri­va­ju pri­če kolo­ni­jal­ne povi­jes­ti i nevid­lji­vost migra­na­ta, koje ona defi­ni­ra kao lju­de, bilj­ke, dru­ge žive orga­niz­me i siro­vi­ne. Posjetitelji u jed­nom tre­nut­ku ula­ze u Migrant Garden u sre­diš­njem pros­to­ru pavi­ljo­na, gdje se nala­ze osli­ka­ne kopi­je pos­to­je­ćih spo­me­ni­ka. Time ih se poti­če da odvo­je vri­je­me za reflek­si­ju o tema­ma ove zna­čaj­ne izlož­be i možda raz­mo­tre što se može uči­ni­ti da se nešto pro­mi­je­ni u budućnosti.

Gamarra Heshiki, Migrant Art Gallery (2024), Spain Pavilion, Giardini

 

Podosta uda­ljen od sre­diš­njih zbi­va­nja, ali ne manje zanim­ljiv je pavi­ljon Estonije koja se pred­stav­lja s izlož­bom Edith Karlson pod nazi­vom Hora lupi. Naziv je osmiš­ljen pre­ma mit­skom satu vuka, navod­nom dobu noći kada se veći­na lju­di rađa ili umi­re. Njena pre­zen­ta­ci­ja vodi nas kroz tre­nut­ke žalos­ti, melan­ko­li­je i stra­ha. Složena ins­ta­la­ci­ja pos­tav­lje­na u crk­vi Santa Maria del­le Penitenti pri­ka­zu­je lju­de, ljud­sko-živo­tinj­ske hibri­de, upla­ka­ne žene i bije­le rode, evo­ci­ra­ju­ći neiz­bjež­nu nesre­ću rođe­nja i uvi­jek opte­re­ću­ju­ću pri­ro­du čovje­ka. Tako se u desa­kra­li­zi­ra­noj crk­vi obli­ku­je egzis­ten­ci­jal­ni nara­tiv o živo­tinj­skoj pri­ro­di lju­di, koja pone­kad popri­ma bru­ta­lan i nasi­lan, a dru­gi put poeti­čan i poma­lo smi­je­šan ili blag i melan­ko­li­čan oblik.

Edith Karlson, Hora lupi (2024), Estonia Pavilion, Venezia

 

Hrvatski pavi­ljon nakon više godi­na konač­no ima zase­ban pavi­ljon u Veneciji. To je ugo­dan, pros­tran i svi­je­tao pros­tor dodu­še malo izvan glav­nih pro­met­nih pra­va­ca, ali ga je umjet­ni­ca Vlatka Horvat koja živi i radi u Londonu isko­ris­ti­la na naj­bo­lji mogu­ći način. Njen kon­cept pod nazi­vom Priručnim sred­stvi­ma – By the Means at Hand nado­ve­zu­je se na temu Bijenala dopri­no­se­ći spe­ci­fič­nom vrstom umjet­nič­ke razmjene.

Vlatka Horvat, By the Means at Hand (2024), Croatia Pavilion, Venezia

 

Naime, ona je isko­ris­ti­la mre­žu svo­jih pri­ja­te­lja umjet­ni­ka iz zema­lja širom svi­je­ta koji su svi, poput nje stran­ci u zem­lja­ma u koji­ma žive, da joj poša­lju jedan rad manjih dimen­zi­ja koji će na neki način odra­zi­ti nji­ho­vo iskus­tvo živo­ta u dijas­po­ri. Zauzvrat, ona im šalje jedan svoj novi rad nas­tao u pavi­ljo­nu koji je ujed­no pos­tao nje­na umjet­nič­ka rezi­den­ci­ja za vri­je­me tra­ja­nja Bijenala. Ključni aspekt ovog pro­ce­sa raz­mje­ne je da se ne koris­te uobi­ča­je­ne vrste sla­nja pošilj­ki putem pošte ili dos­tav­nih ser­vi­sa već rad do pavi­ljo­na sti­že pre­ko pri­ja­te­lja ili poz­na­ni­ka koji pla­ni­ra­ju doći u Veneciju i tako pos­ta­ju nefor­mal­ni kuriri.

Vlatka Horvat, By the Means at Hand (2024), Croatia Pavilion, Venezia

 

Na taj način hrvat­ski pavi­ljon pos­ta­je mjes­to konver­gen­ci­je i okup­lja­nja umjet­ni­ka i nesum­nji­vo pred­stav­lja pozi­ti­van pri­mjer i model umjet­nič­ke soli­dar­nos­ti, kre­ativ­nos­ti, povje­re­nja i impro­vi­za­ci­je. To je tako­đer mjes­to koje je u stal­noj mije­ni budu­ći da novi rado­vi stal­no  pris­ti­žu te se nakon obra­de i arhi­vi­ra­nja izla­žu u pavi­ljo­nu. Stoga je budu­ći izgled izlož­be nemo­gu­će pre­dvi­dje­ti, ali to daje poseb­nu draž i moti­va­ci­ju za ponov­ni posjet zasi­gur­no jed­nom od boljih naci­onal­nih pavi­ljo­na ove godi­ne u Veneciji.

Tanja Ostojić, Cities I lived at… (2024), Croatia Pavilion, Venezia

 

Kao turis­ti, stra­ni rad­ni­ci ili migran­ti, ako putu­je­mo svi smo mi u nekom tre­nut­ku i neg­dje stran­ci, a s obzi­rom da u Veneciji živi pri­bliž­no 50.000 lju­di i po pro­cje­na­ma je godiš­nje posje­ti nekih 30 mili­ona turis­ta slo­bod­no bi se moglo reći da je to grad stra­na­ca. Pitanja pos­t­ko­lo­ni­ja­liz­ma, slo­bo­de, povi­jes­ne (ne)pravde i potla­če­nih svih vrsta pojav­lju­ju se učes­ta­lo kako pro­la­zi­mo kroz bije­nal­ne izlož­be, a Camus je dav­no rekao: „Čovjek je uvi­jek slo­bo­dan na neči­ji tuđi račun.“

Madhvi Parekh, Cosmic Garden (1992), Eventi Collaterali, Venezia

 

Stranac je onaj koji dola­zi iz pros­to­ra koji nam nije poz­nat, a ti pros­to­ri mogu biti fizič­ki ili nema­te­ri­jal­ni. Susret sa stran­cem i stra­nim može se shva­ti­ti kao nešto što nas ugro­ža­va, ali s dru­ge stra­ne to je pri­li­ka da nauči­mo nešto novo i tako ono što je bilo stra­no pos­ta­je poz­na­to i pres­ta­je nas pla­ši­ti. Onaj dru­gi pos­ta­je naš bliž­nji, a time i mi pos­ta­je­mo pot­pu­ni­ji. Uz uvjet da smo dovolj­no otvo­re­ni ovaj Bijenale sa svo­jim stran­ci­ma posvu­da nam u tome nesum­nji­vo može pomoći.